Dziedzictwo kulturowe

Chociaż Primorska (Dolna) Poljica nie była wioska bezpośrednio trafiona przez Turków, ale tylko ich wycofanie się głębszej do głębi kraju (po roku 1699 i 1715) stwarza warunki, które pozwolają odnowę wsi, wzrost populacji i wzmocnienie gospodarki . Wsie Donjopoljičkie powstają w miejscu, gdzie łączą się flisz i strome góry; głównym zajęciem ludności stawało się teraz rolnictwo i hodowla zwierząt.
Do końca 19 wieku połączenie z morzem prawie nie istnieje. Ponadto należy zauważyć, że grunty orne w Jesenice i Duće i nie było dużo, ponieważ kraj był w posiadaniu archidiecezji Split i szlachty sąsiednich miast Splitu i Omišu. Dlatego wsie bardzo racjonalne rosną w przestrzeni, zachowując żyznej gleby, powstają zwarte wsie w serii rozciągające się u podnoża góry.
Organiczny związek pomiędzy krajobrazem i osiedlem tutaj jest konsekwentnie realizowany. Domy są pogrupowane w większych lub mniejszych jednostek budowlanych, ich orientacja nie jest jednolita, ale staną się bardziej powszechne w kierunku wschód-zachód; w ten sposób fasada jest skierowana na południe. Dach dwuspadowy jest pokryty płytami kamiennymi, które są czasem białe i uzupełnione szyberdachami.
Z biegiem czasu takie domy będą opracowane. Najstarsze znajdują się na zboczac i ich tylne części związane są z nachyleniem, które jest wykorzystywane dla dostępu do piętra budynku. Domy są w niektórych, wcześniejszych przypadkach umieszczone prostopadle do linii konturu ze szczytami na południu, a zbudowane są z nieregularnego, szortskiego kamienia, nierównego pod względem wielkości.
W dolnej części ściany są nie tylko grubszy, ale również z dużych kamieni i kilka okien i drzwi nie mają jednolity format i nie jest wyrównana korelacja, natomiast ramki są od dużych kamieni (częste motywy są wielkie nadproży na drzwiach na parterze).
Czasami są zachowane drewniane, lekko zakrzywione nadproży (na nadprożu domu w miejscu Jesenice rzeźbiony jest 1740 rok).

Stopniowo z końcem 18 wieku architektura mieszkalna przyjmuje inne formy. Nie tylko to że monumentalne budynki dostają fasady na południu, ale także obróbka kamienia została bardziej wyrafinowana, mury jednolite, okna i drzwi otrzymują odpowiedne ramy i właściwy harmonogram zgodności, domy osiągają coraz większe wysokości: piętro jest dostępne przez zewnętrzne schody, ale kiedy dom ma dwa piętra, drugie piętro jest dostępne przez wewnętrzne drewniane schody.
W takim domu jest określona i zawartość: na parterze jest obszar gospodarski (piwnica na wino, rzadko i obora), a piętro jest wykorzystywane do celów mieszkalnych. Kuchnia jest w osobnym domku, który wiąże się na dom mieszkalny. Wokół nich znajdują się budynki gospodarcze, tworząc zamkniętą całość i często tworząc dziedziniec. Zespoły z poszczególnych rodzin, połączone ze sobą, tworzą organiczną całość, połączenie wąskich, krętych uliczek, podjazdów, schodów, zwykle wyłożonych kamykami lub kamiennymi płytami o różnych rozmiarach. Takie zespoły istnieją we wszystkich wsiach: takie są dom Lozić w miejscu Krug i dom Vojnović w Duće. Oba domy powstały w 18 i 19 wieku. Jako rodzina staje się silniejsza, więc cały kompleks rośnie.
Wówczas uczłowieczył się i szerszy krajobraz: strome strefy fliszowe dostają kamienne mury oporowe i ogrodzenia, regulują się pastwiska, budują szersze drogi, zostaje gęsta sieć połączonych wiosek.
Nie mamy żadnych wiarygodnych informacji na temat kiedy zbudowano kościóły w Jesenice, Željovici, Krug i Duće. Wszystkie zostały wymienione w roku 1711 w wizytacji arcybiskupa Stjepana Cupilli, ale nie ustalono, czy to kościoły średniowieczne (moderowane i przebudowane w 16 i 17 wieku), lub zostały zbudowane jako nowe i bardziej przestronne, kiedy Poljica zdecydowała już nie przyjmować władzy Turków. Średniowieczne są z pewnością kościół św Szczepana (Sustipan), św Andrija na Obliku (Kościół wspomina się w roku 1676 w Ustawy z Poljica, ona też świadczy jako sporna granica między miejscowościami Jesenice i Tugari) i św. Maksyma na wzgórzu nad Krugem.

Z rozbojami, morderstwami i ofiarami zaczęły Poljica 19 wiek, kontynuując życie tych samych zasad, które panowały i w ostatnich czasach. Jednak społeczno - gospodarcze zmiany wpłyną i na ten obszar. Budowa drogi od Splitu do Omišu (1856) oraz utworzenie linię parowca, i budowa portu w Krilo, Mali Rat i Orij, dyktują że morze i handel dostają coraz większą rolę , i zwiększa się migracja ludności.
W Jesenice w 1867 roku otwiera się szkoła podstawa. Uprawą winorośli i wiśni na potrzeby szerszego rynku Adriatyckiego, następnie przemysł (w Dugim Racie ustanowiona fabryka w roku 1911) przyspieszyły migrację ludzi do morza.
Nowe działania włączyły patriarchalne społeczeństwo do nowoczesnych trendów i bieżących wydarzeń w szerszym regionie, a to spowoduje stopniowe opuszczanie formy wiejskiego życia. Z Jesenice, która była pierwsa wieś znana z handlu i transportu wina do Triestu i Rijeki, ze starej wioski ludzie wyjeżdżają pod koniec 19 wieku. Następnie rozpoczyna się budowa domów wzdłuż wybrzeża, gdzie jeszcze nie rozwijają się osady typu miejskiego, choć niektórze domy mają wyraźne znaki stylistyczne
Kiedyś całkowicie opuszczone wybrzeże, teraz dostało odizolowane i zindywidualizowane budynki bez planu i regulacji. W tej budowie na przełomie XIX i XX wieku wyróżnia się port we wsi Krilo z serią zharmonizowanych neostylowych domów (Hotel Primorje, domy Naranča, Ivanišević i inni), dom Kapić w Suhi potok, dom Lozić i Brničević w Orij, Kadić w Dugim Racie, a zwłaszcza dom Petrić w Malim Racie. Szczególnie się wyróźnia monumentalny dom Filipa Petricia na wybrzeżu (Hotel Miramare), zbudowany w 1911 roku, w którym przeplatają się elementy neostyla i secesji. Są one również podstawą przyszłych miejscowości. Jednocześnie budują i stare osady; w Jesenice dom parafialny ma świetną dekorację secesyjną oraz rustykalną i znajduję się w pięknym, zadbanym ogrodzie. Budowa fabryki w Dugim Racie była podstawą nowej miejscowości. Na potrzeby swoich pracowników zostały zbudowane wzdłuż wybrzeża wielokondygnacyjne budynki mieszkalne, podczas populacja imigrantów buduje budynki mieszkalno - komercyjne umieszczone wzdłuż drogi. Stopniowo się założyła osada przemysłowa.

Jednak, silny wzrost we wsiach przybrzeżnych jest zjawiskiem nowoczesnym: przez minione cztery dekady stare osady zostały nie tylko całkowicie opuszczone, ale w przeważającej części i zniszczone, a wybrzeże zamieszkane było nie tylko przez tubylców, ale również przez wielu imigrantów z szerszego obszary gminy omiskiej. W tych wydarzeniach Dugi rat urósł do większej osady, i w nowej organizacji Państwa stał się centrum gminy.